Het huis met de kogel aan het Luttik Oudorp en de Kuipersbrug. Een gezellig plekje om te tekenen. Wel was het smoorheet op die dag en er was geen schaduwplek voorhanden. Maar daarvoor heb ik de zonnebrand en zonnehoed paraat.
Luttik Oudorp. Afgeleid van Lutje, lut, little of litik (Oud Fries). Het betekent Luttel Oudorp, oftewel Klein Oudorp. Volgens het Archief Alkmaar reikte de banne (het rechtsgebied) van Oudorp ooit tot de huidige binnenstad, begrenst door Kooltuin in het westen en Luttik Oudorp in het zuiden. Dit leidde uiteraard tot grensgeschillen met Alkmaar. In 1637 werd daar een eind aan gemaakt en het Oudorperdijkje als nieuwe grens vastgelegd.
De poort van de Kuipersbrug is in maart dit jaar geheel vervangen omdat deze was aangetast door schimmel. De Kuipersbrug is vernoemd naar de vele kuipers die hier ooit woonden. Links en rechts van het Huis met de Kogel staan nog een paar fraaie panden. In het pand links (1887) zat tot voor kort de Alkmaarse Glazenier. Door de enorme glazen puien kon je de glazenierswerkplaats werkplaats in bedrijf zien. Nu zit het bedrijf verderop aan het Luttik Oudorp. Het pand rechts dateert van rond 1900. De voorganger van dit pand – zie foto – had ook een kogel in de gevel.
Het huis met de kogel heb ik al eens geschilderd en het schilderij is toen via het NH-Dagblad verloot onder lezers. Het is gewonnen door een in Alkmaar woonachtige Spanjaard die verguld was met het schilderij en waarom? Uiteraard vanwege mijn ‘schilderconstige’ interpretatie maar vooral vanwege die voorvaderlijke kogel. Leuk voor de familie in Spanje!
Die kogel, of ‘cloot’ in het 16e eeuwse Nederlands (‘dondercloot’ in het Vlaams) is een aardig verhaal. Het huis dateert zeker van ruim voor 1573 en is een van de weinige resterende huizen met houten topgevel uit die tijd in Nederland en in Europa. In vaktermen: Een huis met op consoles overkragende verdiepingen; de eerste verdieping met gekoppeld negenruitsvenster de overige verdiepingen voorzien van vensters met kalf. De zolder overkragend op balkkoppen.
De volgende vraag is of het verhaal klopt dat het huis in 1573 werd getroffen door een Spaanse cloot. Op een tekening uit 1857 is deze goed te zien, linksboven in de voorgevel. Wat zeggen de bronnen? De stad werd hevig beschoten, en vele panden werden beschadigd. In Haarlem zijn de kanonskogels geteld tijdens het 7-maanden durende beleg. Het waren er maar liefst 10.402. Inderdaad is er in een anoniem ooggetuigenverslag van het Spaans beleg sprake van een spectaculaire inslag van een cloot op het Luttik Oudorp:
Op den selfden dach [14 september 1573] werd een cloot ghescooten op Luttick Oudorp van 40 pont, in een huys, een stoel van onder een meyscken, een spinnewielcken in stucken daer zij an sat en span, met noch een vrouwe die stonde en wies haer cleeren, die wastobbe aen stucken met al die cleeren, dat men niet en wiste waer die stucken bleven, ende waeren seven personen in huys, daer werde niemant ghereackt.
In de rekening van de fabriekmeesters van Alkmaar over juli-december 1573 is er sprake van de reparatie van ‘een gat’ geslagen door een Spaanse kanonskogel ‘ten huyse van Jan Arysz. predicant op sijn plaets’. Jan Arysz (Jan Arentsz) was één van de eerste hagepredikers in Nederland in de eerste tijd van de Reformatie. Er is dus een kanonskogel ingeslagen in of bij het huis waar Jan Arysz. woonde, maar helaas staat er niet bij welk huis dit was. Jan Arysz. was in 1573 geen eigenaar van het huis maar het kan zijn dat hij huurder was. Of het nu precies de cloot uit het verhaal van de anonieme ooggetuige is geweest, dat doet er eigenlijk niet toe. Nog in 1857 wees de volksoverlevering in Alkmaar juist dát huis al aan als het huis van Jan Arysz. en zat de kogel al in de gevel. Dát is dus het ‘huys met de cloot’. En daar houden we het op!
